Pasja rozumienia
Nim powstały astrobazy
https://www.urania.edu.pl/zasoby/pasja-rozumienia.html
PASJA ROZUMIENIA*
Astronomia jest jedną z najstarszych nauk i jednocześnie szczególną dziedziną
wiedzy. Z jednej strony, jako dyscyplina naukowa bada to wszystko, co dzieje
się i znajduje się poza naszą Ziemią. Poszukuje odpowiedzi na szereg pytań, z
których najistotniejsze to: jak powstał i jak zbudowany jest Wszechświat? Jakie
rządzą nim prawa i dokąd zmierza? Czy istnieją planety wokół innych gwiazd
podobne do Ziemi i czy może na nich istnieć życie?
Z drugiej strony astronomia to dziedzina wiedzy, która spotyka się z wręcz
naturalnym zainteresowaniem ogromnej rzeszy ludzi. Widok roziskrzonego
nieba, podróże kosmiczne, doniesienia o kolejnych odkrytych planetach
pozasłonecznych, czarne dziury czy też Wielki Wybuch pobudzają wyobraźnię,
rodzą ciekawość i zachwyt. W każdym z nas ukryta jest olbrzymia pasja
rozumienia.
Dlatego też wielu ludzi – w każdym wieku – często spogląda w nocne niebo.
Amatorska astronomia jest naprawdę wyjątkową, wciągającą przygodą i w pewnym
sensie może być sposobem na życie. Obecnie amatorski sprzęt obserwacyjny jest
stosunkowo niedrogi, rozwój technologii informacyjnej i niemalże powszechny
dostęp do tematycznych stron i portali internetowych, programów komputerowych, projektów
edukacyjnych umożliwiają rozwój zainteresowań astronomicznych na stosunkowo
wysokim poziomie.
Ci, których fascynuje astronomia, choć patrzą w niebo, to ich głowa jest
zdecydowanie wyżej niż pułap chmur. Ktoś kiedyś powiedział, że „każdy stąpa po
ziemi, a tylko nieliczni patrzą w niebo”. Ci, którzy w niebo spoglądają
częściej – o wiele bardziej świadomie i odpowiedzialnie stąpają po Ziemi.
Osiemnastoletni okres moich doświadczeń w realizacji pasji i zainteresowań
Kosmosem wśród młodych ludzi dobitnie dowodzi, iż skutecznie pokonujemy próbę
czasu i rokrocznie Szkolne Koło Astronomiczne Pulsar we Włodawie odmładza się
znajdując nowych adeptów. Powstało ono w roku 1996 z inicjatywy młodzieży, a
jego założycielem był ówczesny uczeń liceum, dzisiaj dr Konrad Smoliński.
Działalność i aktywność członków Koła znacznie wykracza poza ramy
obowiązujących szkolnych standardów. To tworzy szczególny rodzaj atmosfery
wokół grupy. Łączna liczba członków Koła od chwili jego powstania do chwili
obecnej wynosi 241. Spośród nich aż 215 wybrało studia na kierunkach
technicznych i ścisłych.
Spośród członków Koła rekrutuje się też gromadka tych, którzy studiowali i
ukończyli fizykę. Dwie osoby - z wielkim rozmachem - zajmują się popularyzacją
astronomii. Należy wymienić Tomasza Zajączkowskiego, właściciela
międzynarodowej firmy Astropark, oferującej sieć mobilnych cyfrowych
planetariów oraz Konrada Smolińskiego, który m.in. w sierpniu tego roku
zrealizował, z godnym najwyższego uznania, naukowo-artystyczny projekt pt. Perseidalia
2013 (Urania nr 6/2013 s. 45).
Członkowie Koła Pulsar kierują się pasją jak i chęcią poznawania tego, co nas
otacza. Koło funkcjonuje po to, by pogłębiać i rozwijać wiedzę o Wszechświecie,
obserwować i fotografować niebo, dyskutować na wybrane tematy, samodzielnie
konstruować sprzęt obserwacyjny, organizować pokazy i obserwacje dla
społeczności lokalnej. Członkowie Koła organizują biwaki naukowe, konkursy o
tematyce astronomicznej, uczestniczą w międzynarodowych i krajowych projektach,
przygotowują się do konkursów i olimpiad, zapraszają na swoje spotkania
naukowców (do tej pory zorganizowali u siebie ponad 30 takich spotkań),
wyjeżdżają na warsztaty, pokazy, seminaria i wykłady do różnych ośrodków
naukowych w Polsce, współorganizują od trzynastu lat finał Wojewódzkiego
Młodzieżowego Seminarium Astronomiczno-Astronautycznego we Włodawie.
Organizowane zajęcia służą przede wszystkim edukacji w zakresie fizyki,
matematyki i astronomii młodzieży, ale w równym stopniu pozwalają odkrywać jej
własne talenty i zainteresowania, rozpoznawać je i rozwijać. Podejmowane
działania uczą kreatywności i otwartości.
Koło posiada lunetę astronomiczną, trzy teleskopy, zautomatyzowaną obrotową
mapę nieba północnego, zegar słoneczny, przyrząd do wyznaczania temperatury
efektywnej Słońca, fotometr gwiazdowy ze sztuczną gwiazdą porównania (przyrząd
do wyznaczania jasności gwiazd), spektrometr, kamerę CCD oraz radioteleskop
słoneczny (do obserwacji Słońca w zakresie fal radiowych). Jest to sprzęt w
większości, często oryginalnej, konstrukcji członków Klubu. Niemal każde z tych
urządzeń było nagradzane, bądź wyróżniane na wielu konkursach i turniejach.
Spektakularnym przykładem jest zbudowanie przez członków Koła, Szkolnego
Amatorskiego Radioteleskopu Słonecznego, pierwszego takiego urządzenia
wykonanego przez uczniów w warunkach szkolnych w Polsce. Praca zyskała rozgłos
w środowiskach akademickich, jak również wywołała żywe zainteresowanie
ogólnopolskich mediów.
Koło przyjęło nazwę „Pulsar” na cześć odkrycia, jakiego w roku 1991 dokonał
polski astronom Aleksander Wolszczan. Profesor Aleksander Wolszczan odkrył
pierwsze 3 planet nienależące do Układu Słonecznego, a krążące wokół pulsara
PSR 1257+12 w gwiazdozbiorze Panny.
Członkowie Koła Pulsar z powodzeniem biorą udział w konkursach i olimpiadach
przedmiotowych. Zewnętrznym potwierdzeniem wagi osiągnięć Koła w tym zakresie
jest uzasadnienie zwycięstwa w V Wielkim Konkursie Astronomicznym miesięcznika
Wiedza i Życia. Oto jego treść: „I nagroda: Koło Astronomiczne
"Pulsar" przy II LO we Włodawie za imponujące wyniki we wszystkim, do
czego się zabierali jego członkowie (konstruowanie sprzętu astronomicznego - od
zegarów słonecznych i obrotowych map nieba, przez teleskopy, po kamerę CCD;
obserwowanie komety Hale'a-Boppa; fotografowanie nieba; opracowywanie trudnych
tematów teoretycznych)” – (Wiedza i Życie nr 12/98).
Do chwili obecnej Koło miało ponad 100 laureatów i finalistów olimpiad,
konkursów, turniejów przedmiotowych szczebla ogólnopolskiego oraz
międzynarodowego. Na szczególną uwagę zasługuje różnorodność konkursów, a także
ich bogate spektrum tematyczne.
Członkowie Koła uczestniczą w różnorakich przedsięwzięciach naukowych (zjazdy i
szkoły fizyki, sympozja, konferencje, warsztaty fizyczne, cykle wykładów, obozy
naukowe, pokazy i festiwale nauki), niejednokrotnie reprezentując na nich
Polskę. Np.: w Letnich Warsztatach Fizycznych w Poznaniu, w IV Międzynarodowej
Szkole i Sympozjum Naturalnego Promieniowania Synchrotronowego w Jaszowcu
k/Ustronia, w SIXTH INFORMATION FORUM FOR YOUNG EUROPEANS w Tuluzie (Francja),
w „Przedszkolach fizycznych” organizowanych w ramach Krakowskiej Szkoły Fizyki
Teoretycznej w Zakopanem, w VIII Międzynarodowej Konferencji Młodych Naukowców,
w Międzynarodowym Obozie Naukowym w Norwegii "The Space Camp", w
Zjazdach Fizyków Polskich.
Włączają się w różnorakie projekty edukacyjne, z których najważniejsze to:
Międzynarodowy Program Edukacyjny „Catch a Star!” organizowany przez
European Association for Astronomy Education oraz European Southern Observatory
(udział w 3 edycjach); Międzynarodowy Program „Tranzyt Wenus 2004” połączony z
wyznaczeniem wartości jednostki astronomicznej oraz uruchomieniem transmisji
internetowej zjawiska (jednej z ośmiu w Polsce), co przed dziewięciu laty było
nie lada wyczynem ze względu na możliwości technologiczne; Szkolny projekt
dotyczący obchodów Międzynarodowego Roku Astronomii: „Odkryj Wszechświat dla
siebie!” (2009); Międzynarodowy dydaktyczny projekt: "Radiowe obserwacje
Drogi Mlecznej" przygotowany przez Hands-On Universe Europe (od 2011);
Amerykański projekt NASA: GRAIL MoonKAM (2012).
Istnieje powszechne przekonanie, że w dobie ciągłego reformowania
polskiego szkolnictwa można mówić o pewnej swoistej inercji zachowań
młodzieży, która niechętnie angażuje się w cokolwiek, a jej spektrum naukowych
zainteresowań jest bardzo ograniczone. Nie jest to jednak osąd w pełni
prawdziwy, ponieważ wystarczy stworzyć odpowiednie środowisko – z
jednej strony wspierające – z drugiej zaś zachęcające, w którym uczeń
pokonując różnorakie bariery, otwiera się na wiedzę, odkrywa własne talenty,
zainteresowania i staje się aktywny. Budzenie i rozwój zainteresowań – w
szczególności zainteresowań astronomią – stanowi istotny klucz
efektywnego nauczania.
Znamiennym przykładem działań w tym zakresie są szkolne kluby i koła
zainteresowań astronomią i astrofizyką działające w Polsce. Ponad 90 %
uczestników tego typu zajęć wybiera kierunki ścisłe i techniczne. Ponad 70 %
kończy wybrane przez siebie studia. Z drugiej strony 45 % ankietowanych
absolwentów szkół wyższych, którzy wybrali kierunki ścisłe i techniczne
wskazuje, że impulsem do tego były wcześniejsze zainteresowania związane z
astronomią bądź eksploracją Kosmosu.
Brak astronomii jako oddzielnego przedmiotu szkolnego w dużym stopniu utrudnia
poznawanie przez młodzież prawdziwej natury i przyczyn powstania naszej planety
i istnienia na niej życia. Nie zastępują tego nieliczne godziny lekcyjne
geografii i fizyki, na których astronomię traktuje się pobieżnie, a najczęściej
pomija się te fragmenty programu. Z kilku powodów. Po pierwsze niewielu już
nauczycieli-pasjonatów posiada odpowiednią wiedze i kwalifikacje, by w sposób
ciekawy i angażujący przekazywać wiedzę o najnowszych odkryciach. Po drugie nie
często wymaga się takiej wiedzy podczas egzaminów, a jeżeli już się
pojawią pytania w zakresie astronomii, to zdarza się, że zawierają kardynalne
błędy, jak chociażby pytanie maturalne z 2013 roku o brązowego karła.
Najnowsze badania wskazują, że zainteresowania astronomią i Kosmosem przyspieszają
rozwój zdolności poznawczych młodych ludzi. Wg tych badań 80% osób
interesujących się astronomią i badaniami Kosmosu nie ma większych problemów ze
zdobywaniem wiedzy w innych dziedzinach nauki.
Faktem bezsprzecznym jest to, że do wyobraźni człowieka w dzisiejszej kulturze
przekazów wizualnych najbardziej przemawiają obrazy. Obrazami najbardziej
pobudzającymi wyobraźnię są obrazy odległego Kosmosu, pokazujące inne odległe,
najczęściej słabo zbadane światy. Te obrazy działają na masową wyobraźnię,
często stając się głównymi motywami popkultury, jak chociażby czołówkami jednej
z największych wytwórni filmowych (Universal – obraz naszej planety
wyłaniającej się z mgławicy). Obrazy Kosmosu zawsze przemawiały do wyobraźni.
To te obrazy były niemal zawsze motorem napędowym rozwoju cywilizacji, kultury
i religii. To obrazy nocnego nieba determinowały cykle związane z wegetacja
roślin w Egipcie czy stały się oczywistą podstawą każdego kalendarza. Bez
odpowiedniej znajomości zjawisk astronomicznych człowiek zagubiłby się w czasie
i w przestrzeni.
Dzisiejsza cywilizacja, pomimo tego, że napędzana jest zdobyczami techniki,
które w zdecydowanej większości powstały dzięki rozwojowi nauki, w tym przede
wszystkim badaniom Kosmosu, w coraz mniejszym stopniu kieruje się do źródeł
właśnie tej wiedzy. Coraz częściej zdarzają się sytuacje, że przestraszeni
ludzie dzwonią pod numery alarmowe bo pierwszy raz w życiu zobaczyli gwiazdy.
Dlatego tak niezwykle potrzebne jest edukowanie młodzieży i dzieci już od
najmłodszych lat, w szczególności przekazywanie wiedzy o tym, jakie jest
miejsce naszej planety we Wszechświecie i jaką role w Kosmosie odgrywa
człowiek.
Mirosław Trociuk
nauczyciel fizyki w ZSZ NR 1 i II LO we Włodawie
profesor oświaty
===================================================================
* Tekst ukazał się na portalu urania.edu.pl w grudniu 2013 roku.
Comments